Joodse begraafplaats
Vermoedelijk de oudste Joodse begraafplaats van de provincie Noord-Brabant en was bestemd voor de hele regio.
Al in de Middeleeuwen werd er melding gemaakt van joodse inwoners in deze omgeving. Zij werden in de tijd nog niet als volwaardige burgers beschouwd. Een lap grond vinden voor Joodse begraafplaats was niet gemakkelijk. In Geffen wist men eind 17e eeuw een lap grond te verwerven. Al in 1693 is er in de archieven sprake van een “Smouse kerkhoff” (Smous= scheldwoord voor Jood) nabij het “Swart Land”, een afgelegen plek enkele kilometers ten zuidoosten van Geffen. Aan het eind van de achttiende eeuw getuigen Samuel Isaacs en Zadok Daniel dat het kerkhof al “zedert onheugelijke tijden” in het bezit van hun voorvaderen is geweest.
Nadat Levie Soesman in 1758 het poorterschap van Oss bekwam, groeide de Joodse gemeenschap in Oss sterk, dankzij het tamelijk tolerante toelatingsbeleid dat de plaats voerde. In het begin van de negentiende eeuw werd in Oss aan de Varkensmarkt een synagoge ingericht in een gehuurde ruimte. Tevoren werden er al vanaf 1764 godsdienstoefeningen gehouden in privéwoningen. De bouwvallige synagoge aan de Varkensmarkt werd in 1831 vervangen door een nieuw gebouw aan de Koornstraat.
De joodse inwoners van Oss droegen aanzienlijk bij tot de industriële ontwikkeling van de plaats. Bekende firma’s met joodse oprichters waren de margarinefabriek van Simon van den Bergh, de voorloper van de Unilever, de textielindustrie Bergoss, de exportslachterij Zwanenberg, waaruit de medische industrie Organon is voortgekomen en de exportslachterij van Hartog Hartog, het latere UNOX-concern.
Geffen speelde een bescheiden rol in de Osse Joodse gemeente in Oss, waartoe ook dorpen in de wijde omgeving behoorden. De Joodse gemeenschapin Geffen telde maximaal enkele gezinnen. Toch speelde Zadok Geffen, later Zadok Daniël van den Bergh genoemd (1769-1857) als rabbijn een voorname rol.
Het aantal Joden in Oss en omgeving nam flink toe, wat ook te merken is in het aantal begaven personen op deze dodenakker, de meeste grafstenen komen uit de periode 1850 tot 1889.
Omdat deze begraafplaats vol begon te raken werd in 1888 aan de Hescheweg in Oss een nieuwe Joodse begraafplaatse gerealiseerd. Het aantal begrafenissen in Geffen nam daardoor af. Op 10 december 1908 werd Jacob, zoon van Tobias van Straten, als laatste op het ‘Jodenkerkhof’ in Geffen ter aarde besteld. Hiermee was deze begraafplaats geheel ‘vol’.
Er staan nu nog 86 grafstenen, 28 daarvan zijn van de families Van den Bergh, Zwanenberg, Van der Wielen en Van Osten. De oudste nog aanwezige grafsteen dateert van 1760.
Het terrein heeft een trapezoïdevorm, ongeveer 50 bij 30 meter groot en is omgeven door een modern hekwerk. De 89 meest staande graftekens zijn hardsteen met Hebreeuwse opschriften (enkele onder toevoeging van een opschrift in het Nederlands). De graftekens zijn uiterst sober gebeeldhouwd met aktroteria, kussens en voluten aan de bovenzijde. De graftekens zijn in de breedte van het terrein opgesteld.
Waardeoordeel Rijksmonumenten:
De begraafplaats is cultuurhistorisch van belang en als zodanig een monument van oudheidkundige waarde.
Op initiatief van de Heemkundewerkgroep “Vladerack” te Geffen is op 27 oktober 2011 door het archeologisch bedrijf ArcheoPro uit Eijsden een grondradaronderzoek uitgevoerd op de Joodse begraafplaats. Er blijken veel meer graven aanwezig te zijn dan grafzerken. De graven liggen dicht op elkaar binnen de huidige begrenzing van de begraafplaats. Buiten de omheining zijn geen graven meer gevonden.